20. Kultura starożytnego Rzymu
Sztuki
plastyczne w starożytnym Rzymie
Kultura starożytnego
Rzymu początkowo dużo czerpała z dorobku sztuki
etruskiej. Później znalazła się pod przemożnym
wpływem kultury greckiej. Tę zależność
najwyraźniej widać w rzeźbie, w której
powszechnym zjawiskiem stało się kopiowanie
dzieł mistrzów greckich. Wkrótce specjalnością
rzeźbiarzy rzymskich stał się portret. Różnił
się od greckiego przede wszystkim dążeniem do
realistycznego i wiernego oddania
pierwowzoru – nawet wtedy, gdy ten nie grzeszył
urodą.
Najbardziej
samodzielną formą rzeźby rzymskiej stał się
jednak relief historyczny, upamiętniający ważne
wydarzenia. Jego pojawienie się i rozwój były
ściśle związane z propagandą sukcesów cesarzy
rzymskich. Płaskorzeźbami pokrywano łuki
triumfalne, ściany budynków, pomniki.
Najbardziej spektakularnym osiągnięciem jest
pokrycie trzydziestometrowej kolumny Trajana
spiralnie oplatającym ją fryzem o długości
dwustu metrów. Płaskorzeźba ta składa się z
kilku tysięcy postaci i relacjonuje walki
cesarza Trajana z Dakami.
Malarstwo
rzymskie miało charakter dekoracyjny. Zdobiono
ściany malowidłami o treściach historycznych lub
mitologicznych. Bardzo popularne, zwłaszcza w
budynkach reprezentacyjnych, stały się mozaiki.
Często były to kopie greckich obrazów
sztalugowych.
Zmysł praktyczny i
talenty inżynieryjne Rzymian znalazły jednak
największe ujście w architekturze, która swój
najwyższy pozom osiągnęła w pierwszych dwóch
stuleciach cesarstwa. Tutaj również ujawniają
się funkcje propagandowe, nadające budowlom
rzymskim cech monumentalnego dostojeństwa i
powagi. Najbardziej wyrafinowanym tego
przykładem są fora rzymskie (forum –
reprezentacyjny rynek), a zwłaszcza Forum
Trajana ze świątynią, biblioteką, bazyliką i
słynną kolumną. Propagandzie służyły również
łuki triumfalne, wznoszone ku czci zwycięskich
wodzów. Charakteryzowały się wyrafinowanymi
kształtami i ozdobami. Monumentalnego charakteru
nabierały pałace i wille cesarskie, będące
kompleksem budowli reprezentacyjnych i
prywatnych, wznoszonych w otoczeniu zieleni.
W miastach wznoszono
liczne budynki użyteczności publicznej. Na
uwagę zasługują zwłaszcza łaźnie, czyli termy.
Wbrew swojej nazwie były to rozległe kompleksy o
bardzo wszechstronnym zastosowaniu. Rzymianie
spędzali w nich wolny czas na ćwiczeniach
fizycznych, dyskusjach filozoficznych i
politycznych, studiowaniu literatury, no i
oczywiście na kąpielach. Rozrywce Rzymian
służyły również teatry, cyrki i amfiteatry. W
cyrku odbywały się wyścigi rydwanów, miał więc
kształt mocno wydłużonego prostokąta. Natomiast
amfiteatr, w którym odbywały się walki
gladiatorów, budowany był na planie koła lub
elipsy. Często były to budowle
wielokondygnacyjne, wykorzystujące konstrukcję
łuku i sklepienia krzyżowego. Najwspanialszym
przykładem tego typu budowli jest Koloseum.
Wśród rzymskich
budowli sakralnych wyróżnia się Panteon, czyli
świątynia wszystkich bogów. Zbudowano go na
planie koła, a najważniejszym jego elementem
architektonicznym jest imponująca kopuła.
Rzymianie dużą wagę
przywiązywali do urbanistyki. Miasta otrzymywały
regularną siatkę ulic przecinających się pod
kątem prostym. Otaczane były murami obronnymi.
Wodę doprowadzano do nich imponującymi swoimi
rozmiarami i konstrukcją akweduktami.
Nieczystości odprowadzano przy pomocy systemów
kanalizacyjnych. Miasta i całe prowincje
połączone były siecią dróg, których budowę
Rzymianie doprowadzili do perfekcji.
Literatura
Podobnie jak rzeźba,
również literatura rozwijała się pod silnym
wpływem autorów greckich. Bardzo wcześnie
przełożono na język łaciński Odyseję, która
służyła za podręcznik. Przeciwnikiem
rozpowszechniania się mody na wzorce greckie był
pierwszy liczący się rodzimy pisarz rzymski –
Marek Porcjusz
Katon, autor
traktatu o rolnictwie i nie zachowanej pierwszej
historii Rzymu.
W okresie republikańskim
rozwijała się retoryka. Było to odpowiedzią na
zapotrzebowanie społeczne wynikające z potrzeb
życia politycznego. Obywatel, chcący odgrywać
rolę w życiu publicznym, musiał opanować trudną
sztukę przemawiania. Sztukę tę do
mistrzostwa doprowadził Marek Tuliusz
Cyceron
(106-40 p.n.e.). Przez współczesnych uznany był
za mistrza prozy. Dał temu wyraz w swoich mowach
politycznych, a zwłaszcza w
Filipikach,
w których atakował Marka Antoniusza. Swoim
doświadczeniem podzielił się z czytelnikami,
pisząc kilka rozpraw teoretycznych na temat
sztuki przemawiania.
Historiografia.
Ważną dziedziną literatury rzymskiej była
historiografia. Działający pod koniec I w.
p.n.e. Tytus Liwiusz napisał przepojone
patriotyzmem i uwielbieniem dla instytucji
republikańskich dzieło pod tytułem
Od założenia miasta.
Publiusz Korneliusz
Tacyt
(ok. 55-120 n.e.) swoje
Dzieje
oraz Roczniki
poświęcił początkom cesarstwa. Jako zwolennik
ustroju republikańskiego przyjmował wobec
cesarzy postawę bardzo krytyczną. Niezwykle
ciekawym jego dziełem jest
Germania.
Tacyt popularyzował w niej nie tylko wiedzę na
temat stosunków społeczno-politycznych Germanów,
lecz również ich religii i obyczajów.
Rzymianie cenili sobie
pamiętnikarstwo. Na tym polu niewątpliwie
największy sukces odniósł Juliusz
Cezar.
Najwybitniejsze jego dzieła to
Wojna galijska
i Wojna domowa.
Oba utwory napisane są językiem pięknym, ale
prostym i beznamiętnym.
W dziedzinie
biografistyki wyróżniał się
Swetoniusz
(ok. 70-160 r. n.e.). Do dzisiaj zachowały się
jedynie jego
Żywoty cezarów,
zawierające biografie pierwszych dwunastu
cesarzy. Pełniąc funkcję sekretarza miał dostęp
do archiwów, dzięki czemu jego dzieło obfituje w
najrozmaitsze szczegóły z życia cesarzy, często
o charakterze plotkarskim.
Plutarch
(ok. 45-125 r. n.e.) – był starannie
wykształconym i bywałym w świecie Grekiem. Dla
historiografii rzymskiej przysłużył się, pisząc
Żywoty sławnych
mężów. Dzieło to
miało charakter moralizatorski. Skupiał się
przede wszystkim na analizowaniu osobowości
swoich bohaterów. Jednych potępiał, innych
pochwalał, dostarczając w ten sposób wzorców do
naśladowania.
Poezja.
Poezja swój złoty okres przeżywała za panowania
Oktawiana Augusta. Działali wtedy tacy twórcy
jak Wergiliusz
(70-19 r. p.n.e.) i
Horacy
(65-8 r. p.n.e.). Obaj swój talent oddali
na usługi Augusta. Wergiliusz napisał wzorowaną
na Odysei
Eneidę,
w której (pod płaszczykiem mitycznej fabuły)
dał wyraz idei rzymskiego panowania nad światem.
Wergiliusz był miłośnikiem wsi italskiej oraz
propagatorem życia wiejskiego i pracy rolnika.
Świadczą o tym jego
Bukoliki
i Georgiki.
Horacy był mistrzem małej formy. Pisał przede
wszystkim utwory liryczne. Głównym jego
osiągnięciem artystycznym są
Pieśni.
Napisał również
List do Pizonów –
dzieło zawierające teorię sztuki poetyckiej).
Obydwaj artyści korzystali z pomocy bliskiego
współpracownika Oktawiana Augusta i wielkiego
opiekuna artystów – Mecenasa. Inaczej potoczyły
się losy Owidiusza
(43 r. p.n.e –18 r. n.e.), który został skazany
na wygnanie przez Oktawiana i ostatnie lata
swego życia spędził z dala od Rzymu. Zasłynął
jako twórca frywolnych wierszyków o treściach
erotycznych. Sławę przyniosła mu
Sztuka kochania,
zawierająca dowcipne rady dla kochanków. Później
poświęcił się dziełom poważniejszym – napisał
między innymi poświęcone treściom mitologicznym
Przemiany.
Rzymianie nie stworzyli
żadnego oryginalnego systemu filozoficznego.
Rozpowszechnił się u nich tak zwany eklektyzm,
polegający na przyjmowaniu z istniejących szkół
filozoficznych tylko te, które uznawano za
właściwe dla siebie. Najchętniej czerpali
z dorobku stoików i epikurejczyków.
O wiele większe
sukcesy odnosili w dziedzinie prawa. Najstarszym
zbiorem jest tak zwane prawo XII tablic z połowy
V w. p.n.e. Prawnicy rzymscy sprecyzowali wiele
pojęć, które do dzisiaj mają moc obowiązującą.
Zawdzięczamy im również wiele ogólnych zasad
prawnych: „prawo nie działa wstecz”, „należy
wysłuchać obu stron”. W Rzymie powstawały liczne
podręczniki stosowania prawa.
Religia
przedchrześcijańska
Rzymianie w początkach
istnienia swojego państwa byli ludem rolniczym,
czczącym bardzo liczne bóstwa opiekujące
się najdrobniejszymi przejawami życia.
Swoje własne bóstwa miały także źródła, rzeki i
lasy. Powszechny był kult duchów przodków.
Najwyższym bogiem rzymskim był niebiański
Jupiter. Mars był bogiem wojny. Uważano go
też za ojca Romulusa i Remusa i oddawano cześć
jako ojcu wszystkich Rzymian. Tych dwóch bogów
razem z Kwirynem tworzyło tak zwaną trójcę
kapitolińską.
Funkcje
kapłańskie pierwotnie wykonywał ojciec rodziny.
Później pojawili się kapłani zrzeszeni w
kolegiach. Wśród nich ogromnym uznaniem cieszyli
się tak zwani augurowie – wróżbici tłumaczący
wolę bogów z lotu ptaków lub wnętrzności
zwierząt. Powszechną formą kultu było składanie
ofiar, którym towarzyszyły wspólne uczty.
Religia rzymska w II w.
p.n.e. uległa hellenizacji. Bogowie greccy
znaleźli swoich wyznawców nad Tybrem. Tutaj dużą
popularność zdobył Eskulap i Dionizos. Wielu
bogów rzymskich utożsamiano z greckimi. Wzrosło
zainteresowanie tajemniczymi bogami azjatyckimi.
Jako pierwsza pojawiła się w Rzymie Kybele
nazywana Wielką Macierzą Bogów. Prawdziwą
karierę zrobił jednak dopiero irański bóg Mitra.
Mniejszą popularnością cieszyła się
egipska Izyda i Sarapis. Jednocześni
rozpowszechnia się wróżbiarstwo i magia.
August rozpoczynając
realizację programu wielkiej odnowy państwa nie
mógł zlekceważyć religii. Wzywał do przywrócenia
starych obyczajów i dawnej religii rzymskiej.
Odnowił stare świątynie i pobudował nowe.
Zatroszczył się o odnowienie dawnych rytuałów i
reaktywował stare kolegia kapłańskie. Objął
nawet urząd najwyższego kapłana. W działalności
tej wspomagali go twórcy kultury, w tym
wspomniani już Horacy i Wergiliusz. Zaczął
rozwijać się również kult cesarzy. Najpierw
ubóstwiano ich po śmierci, później czczono już
za życia.
Mimo tych
wszystkich działań kulty wschodnie
rozprzestrzeniały się coraz bardziej.
Krzewicielami nowych religii byli żołnierze
posiłkowych formacji wojskowych rekrutujących
się ze Wschodu. W III i IV w. n.e. słoneczny
kult Mitry praktycznie wyparł stare wierzenia
rzymskie. Mitraizmowi skutecznie zagrodzić drogę
miało chrześcijaństwo.
Spis treści
Strona powitalna
Historia w źródłach
Notatki z historii dla szkół ponadgimnazjalnych.
Zakres podstawowy
Notatki z historii dla szkół ponadgimnazjalnych.
Zakres rozszerzony
Tematyczna bibliografia
artykułów z miesięcznika "Mówią
Wieki"
|